Wat is eigenlijk de energiemarkt?

Vaak hoor je mensen over ‘’de’’ energiemarkt of ‘’de’’ stroomprijs, maar in werkelijkheid bestaan er meerdere markten waarop elektriciteit wordt verhandeld. Elke markt heeft zijn eigen functies zoals; risico’s afdekken, vraag en aanbod in balans brengen en zorgen dat het elektriciteitsnet stabiel blijft.

Grofweg onderscheiden we drie soorten markten en sluiten af met ‘’de’’ onbalansmarkt:

• Groothandelsmarkten

• Balanceringsmarkten

• De congestiemarkt

• Onbalans

Laten we ze kort langsgaan.

Groothandelsmarkten

Hier kopen en verkopen producenten, leveranciers en grote afnemers elektriciteit. Er zijn drie smaken:

• Langetermijn markt

Hier worden contracten gesloten voor levering in de toekomst, soms wel 10-15 jaar vooruit. Dat geeft zekerheid over prijs en volume. Denk bijvoorbeeld aan een zonnepark dat stroom voor jaren vooruit verkoopt aan een energieleverancier.

• Day-Aheadmarkt

Sinds 1 oktober 2025 werkt de day-aheadmarkt niet meer met uurtarieven, maar met kwartierprijzen.

Hoe werkt dat?

• Partijen geven vóór 12:00 uur op de dag vóór levering hun biedingen door.

• Voor elk kwartier van de volgende dag worden vraag en aanbod naast elkaar gelegd.

• Het snijpunt bepaalt de prijs voor dat kwartier.

• Rond 12:45 uur worden de prijzen en volumes gepubliceerd.

Dit maakt de markt dynamischer: vier prijsmomenten per uur in plaats van één. Voor bedrijven met flexibiliteit (zoals batterijen of flexibele productieprocessen) ontstaan hierdoor nieuwe kansen of als je het anders wilt noemen, uitdagingen. Wij vinden het in elk geval vooral leuker😊!

• Intradaymarkt

Omdat weersvoorspellingen of vraag veranderen, kunnen partijen hun positie na de day-aheadmarkt nog bijstellen tot 5 minuten voor levering. Dit gebeurt ook per kwartier.

Balanceringsmarkten

Zelfs na alle planning ontstaan afwijkingen, bijvoorbeeld door veranderend weer of storingen. Het elektriciteitsnet moet echter altijd rond 50 Hertz blijven.

Dat werkt zo: als er meer vraag dan aanbod is, zakt de frequentie onder de 50 Hz. Is er juist meer aanbod dan vraag, dan stijgt de frequentie boven de 50 Hz. Beide situaties zijn riskant voor de stabiliteit van het net.

Daarom zet TenneT balanceringsmarkten in:

• FCR (reservevermogen): automatische bijsturing bij kleine afwijkingen.

• aFRR (regelvermogen): snelle inzet van extra vermogen bij grotere afwijkingen.

• mFRR (noodvermogen): handmatig ingeschakeld bij incidenten.

• Onbalansmarkt: een financiële afrekening achteraf voor partijen die afwijken.

Zo blijft de frequentie rond de 50 Hz en blijft het net stabiel.

De Congestiemarkt

In sommige gebieden is het elektriciteitsnet “vol”. Er kan tijdelijk geen stroom bij. Dat noemen we netcongestie.

Om dit op te lossen vragen netbeheerders grootverbruikers of aggregatoren (CSP’s) om tijdelijk minder te produceren of juist meer stroom af te nemen. Dit gebeurt op twee manieren:

• Capaciteitsbeperkende contracten: de netbeheerder spreekt een dag van tevoren met partijen af dat ze tijdelijk minder transport gebruiken.

• Redispatch (intraday via GOPACS): realtime bijsturing waarbij partijen in en buiten een knelpuntgebied aan elkaar worden gekoppeld.

Zo wordt overbelasting van het net voorkomen.

Onbalans

De officiële term is de onbalansprijs: dit is de verrekening die TenneT ieder kwartier maakt tussen planning en werkelijkheid. De prijs wordt grotendeels bepaald door de kosten die TenneT maakt op de balanceringsmarkten (FCR, aFRR en mFRR) om het elektriciteitsnet op 50 Hertz te houden.

Leveranciers vertalen dit richting hun klanten vaak naar een onbalanstarief. Daarmee wordt duidelijk wie de rekening betaalt: eerst de BRP’s (Balans Verantwoordelijke Partijen), en uiteindelijk de ondernemer via zijn energieleverancier.

Ondernemers staan daarom de laatste jaren steeds vaker voor de keuze tussen de volgende opties:

• Afkoop onbalans: je koopt het risico af en betaalt een vast bedrag per kWh voor onbalans. Je weet precies waar je aan toe bent, maar het tarief ligt steeds hoger omdat leveranciers de gestegen onbalanskosten verwerken in de prijs.

• Geen afkoop: je betaalt de werkelijke onbalansprijs per kwartier. Dit brengt meer risico maar kan interessant zijn als je flexibel bent (bijvoorbeeld met een batterij of met aanpasbaar verbruik/productie).